OPINIE | Deze week zijn de leerlingen in het voortgezet onderwijs begonnen aan hun centraal eindexamen. Opnieuw is het aantal vmbo-kandidaten geslonken. En het tempo ligt hoog, zoals de cijfers uitwijzen. Vijf jaar geleden was de verhouding vmbo – havo/vwo 57,5 % respectievelijk 42,5 %, nu is dat 51,3 % tegen 47,7 %. Steeds meer leerlingen komen dus op een hoger onderwijsniveau terecht. Dat is ook te zien aan de aanhoudende groei van hogescholen en universiteiten.
Prima toch, want dat is altijd het doel geweest van onderwijs: Talenten van jongeren volledig tot hun recht laten komen, wars van sociale herkomst. En bovendien zijn we zo als samenleving veel beter in staat om de internationale concurrentiestrijd aan te gaan. Natuurlijk zijn hier forse kanttekeningen bij te maken – zoals over de kwaliteit van onderwijs die onder druk staat -, maar grosso modo is het een mooi resultaat.
Die opwaartse trend heeft echter zijn prijs, dat kan niet anders. Want met de groei van het aantal havo- en vwo-leerlingen neemt het aantal leerlingen dat naar het beroepsonderwijs gaat (inclusief vmbo-t/mavo) af. En vooral op het laagste niveau – de basisberoepsgerichte leerweg (bb) – pakt dat dramatisch uit. In afgelopen vijf jaar daalde het aantal bb-examenkandidaten van bijna 16 procent naar iets meer dan 11 procent. Een teruggang van zo’n dertig procent! 
Metselaars
We hebben het over jongeren die kiezen voor richtingen als metselen, timmeren, elektrotechniek, metaaltechniek, zorg en welzijn, installatietechniek, administratie, dierhouderij, enz. Allemaal sectoren waarvan vaststaat er de komende jaren, mede door de pensioengolf, een groot tekort aan vaklui gaat ontstaan.
Dit jaar doen er in heel Nederland, om maar eens wat voorbeelden te noemen, 379 leerlingen examen in metselen, 2120 in timmeren, 1818 in metaaltechniek. Vijf jaar geleden waren dat er vele honderden meer. De opleiding zorg en welzijn steeg licht, maar ook dat zal veruit onvoldoende zijn om te zorgen voor de benodigde handen aan het bed.
Tijd om alarm te slaan? Nee, dat is niet nodig want al vanaf de jaren tachtig zijn er tal van rapporten verschenen waarin het naderende onheil wordt geschetst. Er zijn veel initiatieven ondernomen om jongeren met name te interesseren voor een opleiding in de techniek. Gezien de cijfers hierboven moet de conclusie zijn dat het een gevecht tegen de bierkaai is – en dat is het ook, leert het verleden.
Witte boorden
De ontwikkeling dat steeds minder leerlingen kiezen voor het beroepsonderwijs heeft zich al na de Tweede Wereldoorlog ingezet. De Tilburgse hoogleraar economie dr. W. Heere constateerde in 1950 (!) bezorgd dat een groeiend aantal ouders de voorkeur gaf aan de ‘deftige’ ulo (mavo) boven de ambachtsschool; het waren de witte boorden versus de blauwe overalls.
Tot op de dag van vandaag is dit het mantra van overheid, onderwijs en ondernemers: het imago van het beroepsonderwijs, van werken in de techniek, is slecht. Ten onrechte, maar de buitenwereld heeft een hardnekkig vooroordeel. Vorige week was er nog een werkgeversvoorman die er in het Brabants Dagblad mee op de proppen kwam.
Inktvlek
Ik zou zeggen: Hou nou eens op over dat – veronderstelde – belabberde imago van techniek en het beroepsonderwijs als afvalputje. Door dat telkens op te rakelen, bereik je het tegendeel. Het is als proberen een inktvlek te verwijderen door erin te wrijven, die wordt alleen maar groter. Reageer niet vanuit het defensief, maar vanuit kracht en zelfbewustzijn. Zet (nog) meer in op innovatie waardoor minder mensen meer productiviteit kunnen leveren. Neem bijvoorbeeld de veehouderij waar een enkele boer dankzij bijvoorbeeld intelligente melkrobots vele malen meer omzet haalt dan vroeger met een aantal knechten. Ook de bouw bestaat nog steeds ondanks een afname van het arbeidspotentieel door de inzet van nieuwe techniek.
Realiteit
Ga vooral uit van de realiteit dat in een samenleving die steeds hoger opgeleid raakt er minder jongeren voor een opleiding kiezen waarbij je met je handen werkt. Het lijkt wel of overheid en sociale partners nog altijd de hoop koesteren dat op een dag, als er maar genoeg campagne wordt gevoerd voor een beter imago, de jeugd weer massaal voor het vmbo kiest. Dat is net zo’n illusie als te denken dat in deze moderne maatschappij op een dag de kerken weer vol zullen stromen en vrouwen terugkeren naar het aanrecht.
[Ook gepubliceerd in Brabants Dagblad 20 mei 2011]
